Κοινωνικός Γραμματισμός

 

Ο κοινωνικός γραμματισμός, ως ένας από τους γραμματισμούς των ΣΔΕ, έχει στόχο να καλύψει τις ανάγκες των εκπαιδευομένων στην κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων. Βεβαίως, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι τον ίδιο σκοπό έχει και η διδασκαλία των κοινωνικών επιστημών (Κοινωνιολογία, Φιλοσοφία, Ιστορία, Πολιτική Οικονομία) στην τυπική εκπαίδευση. Οι διαφορές όμως ανάμεσα στην τυπική εκπαίδευση και στα ΣΔΕ είναι πολλές και σημαντικές, σε βαθμό που να καθορίζουν με διαφορετικό τρόπο τη χρησιμοποιούμενη θεματολογία, την εκπαιδευτική πρακτική και το ρόλο της κάθε επιστήμης στη διαμόρφωση της αντίληψης των εκπαιδευομένων για τον κόσμο μας.

Οι εκπαιδευόμενοι στα ΣΔΕ δεν ζουν προστατευμένοι μέσα στα πλαίσια της οικογένειας, όπως οι νεαροί μαθητές, αλλά είναι ήδη πολίτες και έχουν διαμορφώσει την προσωπικότητά τους μέσα από την καθημερινή τριβή με κοινωνικές καταστάσεις και προβλήματα, τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν ως ενήλικοι και ώριμοι άνθρωποι. Έχουν αναλάβει ευθύνες και υποχρεώσεις ως γονείς, ως εργαζόμενοι, ως πολίτες.

Συνεπώς συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία των ΣΔΕ εφοδιασμένοι με πολλαπλή βιωματική γνώση, γεγονός που τους διαφοροποιεί κατά καθοριστικό τρόπο από τους μαθητές της τυπικής εκπαίδευσης. Οι βιωμένες εμπειρίες αποτελούν αφετηρία πολλαπλών προβληματισμών, αλλά και πεδίο ελέγχου της σκέψης και της θεωρητικής γνώσης.

Θεωρούμε ότι η διαφοροποίηση μεταξύ εκπαιδευομένων στα ΣΔΕ και μαθητών της τυπικής εκπαίδευσης επιβάλλει και την ανάλογη διαφοροποίηση της εκπαιδευτικής πρακτικής. Η γνώση απευθύνεται κάθε φορά σε συγκεκριμένους ανθρώπους με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα  και μαθησιακές ανάγκες.

Η  «καθ’ έδρας» διδασκαλία κάποιων γενικών επιστημονικών αρχών δεν αποτελεί αποδοτική εκπαιδευτική μέθοδο στα ΣΔΕ, ειδικά όσον αφορά τον κοινωνικό γραμματισμό που διαπραγματεύεται τα κοινωνικά φαινόμενα, τα οποία όμως αποτελούν ήδη βιωμένη εμπειρία για τους εκπαιδευόμενους.

Ο ρόλος του κοινωνικού γραμματισμού είναι να συγκροτήσει σε θεωρητική βάση τις ήδη υπάρχουσες εμπειρίες και τις αποσπασματικές γνώσεις των εκπαιδευομένων. Ξεκινούμε από τις αποσπασματικές εμπειρικές γνώσεις με στόχο τη θεωρητική τους πλαισίωση. Προχωρούμε από το βίωμα και την εμπειρία προς τις έννοιες και τις θεωρίες στο βαθμό που το ενδιαφέρον των εκπαιδευόμενων συνεχίζεται. Αυτή η εκπαιδευτική πρακτική αξιοποιεί στο μέγιστο το μαθησιακό δυναμικό των εκπαιδευομένων χτίζοντας τη νέα γνώση ως ένα στέρεο, συνεχές και όχι ως προσφορά μιας επιπλέον αποσπασματικής θεωρητικής γνώσης αποστασιοποιημένη από τα ενδιαφέροντα των εκπαιδευομένων.

Θεωρούμε ότι οι γενικεύσεις δεν έχουν νόημα χωρίς εμπειρικές αναφορές και ότι δεν επιτυγχάνεται μάθηση χωρίς προσωπικό ενδιαφέρον. Πιστεύουμε ότι η εκπαιδευτική πρακτική στα ΣΔΕ αντανακλά ένα αίσθημα ευθύνης και σεβασμού προς τους εκπαιδευόμενους, καθιστώντας τους ισότιμους και δυναμικούς συνδιαμορφωτές της εκπαιδευτικής πράξης, συμμέτοχους σε ένα διάλογο μεταξύ προσωπικού βιώματος και γενικής θεωρίας.

Ο κοινωνικός γραμματισμός δεν σκοπεύει να βγάλει κάποια ύλη – να «παραδώσει» τη θεωρία – πράγμα το οποίο θα οδηγούσε μόνο συμπτωματικά κοντά στις ανάγκες του εκπαιδευόμενου. Η διδασκαλία της θεωρίας δεν μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό. Σε μια τέτοια περίπτωση, την εκπαιδευτική πράξη θα απασχολούσε περισσότερο η θεωρία και λιγότερο ο εκπαιδευόμενος.

Θεωρούμε ότι οι σκοποί της εκπαιδευτικής πράξης πρέπει να προσανατολίζονται προς τον εκπαιδευόμενο και για να επιτευχθούν αυτοί οι σκοποί είναι απαραίτητο να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη όχι μόνο τις μαθησιακές ανάγκες του αλλά και να αξιοποιούμε τη βιωμένη εμπειρία η οποία μέσω της θεωρητικής επεξεργασίας μετουσιώνεται σε συνειδητή, τεκμηριωμένη και γόνιμη γνώση.

             Μανιφάβας Παναγιώτης

Καθηγητής Κοινωνικού Γραμματισμού

             στο ΣΔΕ Άσσου-Λεχαίου